Bağımlılık, herhangi bir maddeyi, verdiği zararlara rağmen kullanmaya devam etmektir. Kişi yaşamanı olumsuz etkileyecek bu davranışı sonrasında pişmanlık doğuracağını bilerek sürdürür. Sigara, içki, uyuşturucu gibi etrafımızda bağımlılık oluşturan pek çok etken bulunmakta ve sayıları her geçen gün artmaktadır.

Reem Nöropsikiyatri Merkezin’den Dr. Mehmet Yavuz bağımlılık oluşturan maddelerin verdiği kısa süreli sahte-suni keyfin kişiye ilk zamanlarda cazip geldiğini ancak madalyonun diğer bir yüzü olduğunu belirtiyor.

Bağımlılığa Zemin Hazırlayan Etkenler

Merak: Pek çok bağımlılık hikâyesi, “Bir kere denemekten zarar gelmez” düşüncesi ile başlar. Arkasına sığınılan bir diğer cümle ise “Herkes kullanıyor” ifadesidir. Ailesinde ya da çevresinde bağımlı bireyler olan kişilerin uyuşturucu maddelerle tanışması ve kullanma ihtimali yükselmektedir. Merak faktörü, bağımlılığa giden yolun ilk adımıdır. Kişi önce merak eder, sonra bir kez denemek ister. Pek çok kişi, işin bu aşamasında, kendisinin asla bağımlı olmayacağına inanır. Bağımlılık geliştikten sonra, bir süre “İstediğim zaman bırakırım” denir. Birkaç başarısız denemeden sonra da iş işten geçmiş olur ve artık “İstesem de bırakamıyorum” noktasına varılır.

Özenti: Özellikle alkol ve sigara gibi yasadışı olmayan maddelerde, kişi bu maddeleri kullanarak daha “Cool” görüneceğini düşünebilir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre dünyada, her yıl ortalama 5 milyon kişi sigara ve tütün kullanımı nedeniyle hayatını kaybediyor. 2025 yılı için yapılan tahminler, sigara bağımlılarının sayısının 1.6 milyara ulaşacağını söylüyor. Bu bağımlıların yüzde 85 gibi büyük bir bölümünün düşük-orta gelir seviyesindeki gelişmekte olan ülkelerde olacağı tahmin ediliyor.

Sorunlardan ve hayatın gerçeklerinden kaçış: Genç ya da yetişkin her insanın göğüslemek zorunda olduğu ve kimi zaman içinden çıkamadığı sorunları olabilir. Yoksulluk, aile içi şiddet ve cinsel istismar, eğitimsiz ya da az eğitim almış ebeveynlere sahip olmak, parçalanmış aileler, ilgisiz ya da çok sert anne-babalar, kişiyi madde kullanmaya itebilir. İçe kapanık kişilik, sinirlilik, suça yatkınlık gibi karakter özellikleri de bağımlılıklarda etkili olabilmektedir. Kişinin eğer aile bağları zayıfsa ya da destek alabileceği birileri yoksa iş daha da zorlaşır. Böyle durumlarda alkol ya da uyuşturucu maddeler ile sorunlardan kaçmak bir çözüm olmadığı gibi bağımlılığın ortaya çıkardığı birçok sıkıntıyı da beraberinde getirir.

Bağımlılığın Ölçütü

Bir kişinin bağımlı olduğunu söyleyebilmek için aşağıda sıralayacağımız ölçütlerden yararlanılır.
• Kişinin kullanılan maddeye karşı tolerans geliştirmesi (git gide daha yüksek dozlara ihtiyaç duyması),
• Madde kullanılmadığında yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması,
• Tasarlandığından uzun süre ve miktarlarda madde kullanılması,
• Maddeyi kullanmak, temin etmek ya da bırakmak için çaba ve zaman harcanması,
• Bırakmak için çaba harcanmasına rağmen başarılı olunamaması,
• Madde kullanımı nedeniyle kişinin yaşam biçiminin, iş/öğrenim ve sosyal hayatının etkilenmesi,
• Kişinin hayatında olumsuz sonuçlar doğurmasına rağmen kullanımı sürdürmesi.

Beynin ödül eksikliği ve bağımlılık
Madde bağımlılığı ruh hastalığı değil, beynin bir hastalığı olarak kabul edilir. Limbik sistem, duygu ve davranışları kontrol etmenin yanı sıra haz algısına temel oluşturur ve cinsellik, beslenme, motivasyon sağlama gibi konular üzerinde etkilidir. Beyindeki ödül sistemi ve beynin ödül sistemindeki bozukluklar 1950’lerde keşfedilmiştir. Ödül sisteminin duyarsızlaşması ya da verimsiz çalışmasına Ödül Eksikliği Sendromu ismi verilir. Bu sendromun alkol ve sigara kullanımı, madde bağımlılığı, aşırı yeme, cinsellik, hiperaktivite bozukluğu, oyun bağımlılığı gibi bozukluklarla ilişkili olduğunu gösteren çalışmalar vardır.

Ödül Eksikliği Sendromu olan kişilerde, anksiyete, huzursuzluk, içe kapanma, motivasyon düşüklüğü, sinirlilik gibi belirtiler görülebilir. Öte yandan beyindeki ödül mekanizmasının bütünüyle kötü olduğunu söyleyemeyiz. İnsan yaşamının devam etmesi için arzu ve isteklerin ortaya çıkması bir zorunluluktur. Su içmek, yemek yemek, cinsellik gibi isteklerin ortaya çıkması ve bu ihtiyaçların karşılanması için gerekli olan motivasyonun sağlanmasında limbik sistem etkilidir. Bu mekanizma doğru çalışmadığında bağımlılık yapan maddelerin uzun süreli kullanımı ve maddelerin kötüye kullanımına neden olur.

Alkol bağımlılığı
Son zamanlarda İstanbul’da sahte içki nedeniyle meydana gelenler ölümler, tüm gazetelerde ilk sayfalarda yer alıyordu. Mastika etiketiyle 5 TL’den satılan sahte rakılar, metil alkol zehirlenmesine neden olarak pek çok can aldı. Ucuz olduğu için sahte içkilerde kullanılan metil alkol, kanda bulunma oranına göre vücutta tahribata neden oluyor ve içilen miktara göre körlük ya da ölüme sebebiyet verebiliyor. Dolayısıyla sahte içki sonucu zehirlenmelerde görülen belirtileri bilmek hayat kurtaracak kadar önemli. Özellikle dikkat çekecek derecede yoğun ve hızlı sarhoşluk, kişinin dengesinin bozulması, karın ağrısı ve kusma gibi belirtiler varsa çok hızlı hareket ederek hastaneye gitmek gerekiyor.

Alkol zehirlenmesi çok az rastlanan bir ölüm sebebi gibi gözükebilir. Oysa alkol bağımlılığı öyle mi? Bağımlılıklar arasında en sık rastlananlardan biri… Üstelik pek çok kişi de bağımlı olduğunu bilmeden ya da kabul etmeden, içki yüzünden giderek zorlaşan bir hayatı devam ettirmektedir. Bu bağımlılığın bir hastalık olarak ele alınması ise son 100-150 yılda gerçekleşmiştir.

Her içki içen bağımlı mı?
Bir kişiye alkol bağımlısı diyebilmek için genel bağımlılık ölçütlerinin varlığına bakmak gerekir. Alkol kullanımı için önlemez bir istek duyulması, her seferinde daha sık ve yüksek dozda tüketme isteği, alkol bulmak ve tüketmek için gösterilen çabanın ve zamanın artması, bırakma girişimlerinde bulunulmasına rağmen başarılı olunamaması gibi özellikler varsa alkol bağımlılığından bahsedebiliriz. Kişi alkol nedeniyle maddi ve manevi sorunlar yaşıyorsa bu alışkanlıktan kurtulmak için adım atmanın zamanı gelmiştir.

Sarhoşluğun çekiciliği
Alkollü içkilerin yarattığı sarhoşluk, kısa süre de olsa kişiyi kendi sorunlarından uzaklaştırıp keyif verir. Sürekli sarhoşluğun çekiciliğine kapılmak, kullanım sıklığını ve miktarını artırmak kişiyi kendini kontrol edemeyeceği bir noktaya taşıyacaktır. Bu nedenle ölçülü davranmak ve alkol kullanımını düzenli hale getirmemekte yarar vardır. Sosyal içici olmak genellikle alkolle aranıza doğru mesafeyi koymak gibi görünse de alkolün kişinin yaşam biçimini, sosyal ortamlarını değiştiren bir etkisi olduğunu da göz ardı etmemek gerekir.

Bir sosyal içici, yaşam biçimi ve içerisinde bulunmayı seçtiği sosyal ortamlara göre oldukça fazla alkol tüketiyor olabilir. Sosyal içicilik tanımlaması, gerçek durumu sevimli gösteren bir maske haline geldiğinden bu ifadenin arkasına saklanmamak daha doğrudur. Dolayısıyla bu noktada, sosyal içiciliğin, alkol bağımlılığına giden bir yol olduğunu söyleyebiliriz. Hiç kimse alkol bağımlısı olarak doğmaz. Önce sosyal içici olarak alkol alınır, sonra ise bağımlılık gelişir.

Hayat, içki saatleri arasında geçip gitmesin…
Bağımlılar için günlük hayat oldukça zorlu geçer. Mesela bir içki bağımlısı için işe ya da okula gitmek veya buna benzer diğer uğraşlar, bir sonraki içkiye kadar atlatılması gereken zaman dilimleridir. Kişi aradaki süreçte ne yapıyor görünürse görünsün, zihninde hangi saatte ne içeceğini planlıyordur. Sarhoşluğun o çekici gelen keyif kısmı, bağımlılık aşamasında ortadan kalkmıştır. Kişi bağımlıysa içki ona keyif vermez. Birkaç kez deneyip içkiyi bırakamayan kişi iradesizliği nedeniyle kendisine de öfkelenir. İçki içtiği için utanç duyar. Tedavi olması yönünde önerilerden rahatsız olur ya da tedavi olabileceğine inanmaz.

Madde ve alkol bağımlılığı tedavisinde TMS
Bağımlılık tedavisinde kişinin maddeden uzaklaşmayı ciddi ve samimi bir şekilde istemesi de çok önemlidir. Hiçbir bağımlılık tedavisi, kişinin ısrarlı bırakma isteği olmadan başarıya ulaşamaz. En az bir sene maddeden uzak durulmadıkça da tedavinin gerçekleştiği düşünülemez. Uyuşturucunun beyinde meydana getirdiği hasarların düzelmesi ise yıllarca sürebilir hatta bazen tamamen iyileşme olmayabilir. Uyuşturucunun bırakılması ile birlikte, beynin nörotransmitter-hormonal dengesinin yeniden düzene girmesi genellikle bir seneden önce olmaz. Bu nedenle uyuşturucu bırakıldıktan sonraki bir sene oldukça kritiktir. Bir seneyi temiz olarak geçirenlerin maddeden uzak durma konusundaki başarıları büyük oranda gerçekleşmiş olur. Yine de maddeye karşı duyulan özlem yıllarca sürebilir. TMS ile alkole duyulan ihtiyaç azalmakta ve kişinin alkolden uzak durma direnci yükselmektedir.

2014 yılında Almanya da yapılan diğer bir araştırma da TMS uygulamalarının, nikotin, alkol ve ilaç bağımlılığında ciddi düzeyde kontrol yetileri geliştirdiği ifade edilmiştir.